Stany zapalne zatok stanowią jedne z najczęściej występujących infekcji oraz powikłań alergicznych. Nieleczone mogą mieć poważne konsekwencje dla zdrowia i przerodzić się w postać przewlekłą, która w dużym stopniu utrudnia codzienne funkcjonowanie osoby chorej. Czym są zatoki i jakie pełnią funkcje? Jakie są rodzaje zapalenia zatok i jak można sobie z nimi radzić?
Zatoki – co to właściwie jest? Charakterystyka
Zatoki to puste przestrzenie w kościach twarzy, które wyścielone są błoną śluzową. Wyróżniamy cztery rodzaje zatok:
- szczękowe (zatoki przyszczękowe) – są to największe spośród wszystkich rodzajów zatok, znajdują się bezpośrednio nad szczęką po obu stronach;
- zatoki czołowe – znajdują się powyżej brwi, są parzyste i nieco mniejsze od zatok przyszczękowych;
- klinowe – znajdziemy je głęboko w czaszce za jamą nosową. Mają niewielkie rozmiary, są parzyste;
- komórki sitowe – zlokalizowane na wysokości połowy nosa, nieregularne i nieparzyste.
Błona śluzowa zatok wypełnia wpuklenia w twarzoczaszce, a z jamą nosową są one połączone licznymi kanalikami i ujściami, stanowią niejako rozszerzenie jam nosa. Zdrowe zatoki wypełnione są powietrzem, a wydzielina śluzowa wytwarzana przez ich błonę pełni funkcję oczyszczania wdychanego powietrza.
Zatoki rozwijają się jeszcze w życiu płodowym. W trzecim trymestrze ciąży kształtuje się pierwsza z nich – zatoka szczękowa. Najpóźniej wykształca się zatoka czołowa, bo dopiero w wieku ok. 6 lat. Cały system zatok osiąga pełen rozwój w drugiej dekadzie życia.
Budowa zatok
Zatoki mają kształt zgodny z tym, jaki nadają im struktury twarzoczaszki. Błona śluzowa wyścielająca zatoki w zdrowym stadium ma kolor różowy i składa się z czterech rodzajów komórek:
- podstawnych;
- kubkowych;
- podporowych urzęsionych;
- podporowych pozbawionych rzęsek.
Jakie są funkcje zatok?
Ciekawe jest to, że żadne z funkcji zatok przynosowych nie zostały ostatecznie potwierdzone. Naukowcy mają jednak wiele prawdopodobnych teorii na temat ich działania.
Oczyszczanie wdychanego powietrza
Podczas oddychania powietrze wtaczane jest z jamy nosowej właśnie do zatok. W nich ulega nawilżeniu i ogrzaniu do temperatury 34°C i zostaje oczyszczone z drobinek kurzu, alergenów, drobnoustrojów i zawiesin. W taki sposób zatoki przygotowują powietrze do dalszej wędrówki w stronę gardła i dalej do płuc. Naukowcy uważają, że zdrowe zatoki każdej doby oczyszczają nawet 10 000 litrów powietrza u osoby dorosłej.
Mechaniczna rola zatok
Wyszczególnia się także mechaniczną rolę zatok, polegającą na tym, że tworzą one puste przestrzenie w kościach czaszki, chroniąc mózg i sprawiając, że kręgosłup jest mniej obciążony. Taka budowa sprawia, że przy ewentualnym urazie zmiażdżone kości najpierw trafiają w pustą przestrzeń zatoki, zamiast uszkodzić mózg.
Szacuje się również, iż zatoki klinowe, które położone są najbliżej uszu, mogą mieć związek ze słuchem, stanowiąc swego rodzaju bufor, który sprawia, że drgania wywołane przez tembr własnego głosu nie są tak intensywnie przenoszone na kosteczki słuchowe.
Zapalenie zatok – objawy
Zapalenie zatok może występować w formie ostrej, nawracającej lub przewlekłej. O ostrym zapaleniu zatok mówimy, gdy objawy pojawiają się nagle i utrzymują do ok. trzech tygodni. Zapalenie nawracające jest wtedy, gdy występuje przynajmniej cztery razy do roku w co najmniej ośmiotygodniowych odstępach. Natomiast przewlekłe zapalenie zatok trwa powyżej sześciu tygodni i pozostawia wykrywalne zmiany w błonie śluzowej zatok.
Najpowszechniejsze objawy zapalenia zatok to:
- ból i uczucie rozpierania w miejscu zajętej zatoki; najczęściej jest to ból w okolicy czoła, oczu i nosa, narastający przy pochylaniu;
- obrzmienie błony śluzowej nosa; zatkany nos;
- katar;
- zaburzenia węchu;
- ból gardła;
- czasem gorączka.
Katar jest charakterystycznym objawem zapalenia zatok, jednak może się zdarzyć, iż zatoki bolą bez kataru. Może to stanowić objaw:
- migreny, bólu napięciowego, nadciśnienia tętniczego – w takich przypadkach dolegliwości skoncentrowane są w okolicach głowy, jednak nie są skoncentrowane na zatokach, nie występuje więc katar;
- przewlekłego zapalenia zatok – w fazie czasowego ustania objawów, gdy ból głowy lub twarzy pojawia się, nie ma jednak kataru;
- zapalenia zatok klinowych – nadmiar wydzieliny w tym przypadku zazwyczaj spływa do gardła, pojawia się przenikliwy ból głowy, jednak katar nie zawsze się pojawia;
- zapalenia zatok szczękowych – spowodowany jest stanem zapalnym tkanek zębowych; często występuje przy nieleczonej próchnicy, po wyrwaniu zęba lub leczeniu kanałowym.
Jak leczyć zatoki?
Zastanawiając się, co na zatoki, warto postawić na sprawdzone produkty bez recepty, takie jak Aspirin. Zawierają one składniki, rozrzedzające wydzielinę, działające przeciwzapalnie i pomagające udrożnić nos i ułatwić oddychanie. W przypadku gdy objawy nie ustępują, a stan chorego się nie poprawia, należy skontaktować się z lekarzem, który ustali, czy nie doszło do bakteryjnego zapalenia zatok, wymagającego leczenia antybiotykami.
