Półpasiec to choroba zakaźna wywołana przez wirusa VZV – Varicella zoster virus. Wywołuje on, przy pierwotnym zakażeniu, ospę wietrzną (varicella), natomiast przy reaktywacji zakażenia – półpaśca (zoster). O ile ospę możemy przejść tylko raz w życiu, tak na półpaśca można zachorować kilkukrotnie. Infekcja w przypadku ospy przenosi się drogą kropelkową (poprzez kichanie, kaszel, brudne ręce) lub na drodze bezpośredniego kontaktu. W przypadku półpaśca zakazić się można poprzez bezpośredni kontakt z z płynem występującym w skórnych pęcherzykach.
Czym jest półpasiec i jakie są jego rodzaje?
Wśród pacjentów, którzy przebyli w przeszłości ospę wietrzną wirus VZV pozostaje w postaci utajonej w komórkach układu nerwowego i może w ten sposób „przespać” wiele lat. Na skutek spadku odporności dochodzi do reaktywacji zakażenia, w wyniku czego choroba ponownie się uaktywnia jednak tym razem nie pod maską „wiatrówki” a półpaśca.
Półpasiec najczęściej objawia się na plecach, na twarzy, klatce piersiowej lub brzuchu. Wyróżniamy także szczególne postaci: półpaśca ocznego lub usznego.
Objawy półpaśca
W przebiegu półpaśca można wyróżnić dwa okresy choroby.
- Okres objawów zwiastunowych związanych z bólem w obrębie jednego dermatomu (dermatom to obszar skóry zaopatrywany przez jeden nerw rdzeniowy) pod postacią pieczenia, kłucia, pulsowania. Może towarzyszyć świąd skóry i uczucie mrowienia. Dolegliwości występują na 3-4 dni przed pojawieniem się wysypki.
- Okres zmian skórnych związanych z rumieniowatą wysypką, która później przekształca się w grudki, a następnie w pęcherzyki wypełnione zakaźną treścią. Po 4-5 dniach pęcherzyki pękają, pozostawiając bolące rany (owrzodzenia), które zasychają i tworzą krosty ze strupkami, które odpadają po ok. 3-4 tygodniach. Zdarza się, że mogą pozostać blizny i odbarwienia.
Wyróżniamy także szczególne, mniej typowe postaci kliniczne, min.:
- półpasiec oczny,
- półpasiec uszny,
- półpasiec rozsiany,
- półpasiec nawracający.
Jak można się zarazić półpaścem?
Wielu pacjentów pyta, czy półpasiec jest zaraźliwy. Owszem, jednak w o wiele mniejszym stopniu niż ospa wietrzna. Dodatkowo okres zakaźny trwa tylko do momentu przyschnięcia wykwitów skórnych. Ryzyko przeniesienia choroby można zmniejszyć poprzez noszenie odzieży na miejscach zmienionych chorobowo.
Dodatkowo warto wyjaśnić kilka kwestii: jeżeli nigdy nie przebyliśmy ospy wietrznej, a mamy kontakt z osobą chorą na półpaśca, to w przypadku zakażenia choroba objawi się u nas pod postacią ospy wietrznej.
W przypadku gdy jesteśmy po przebytej ospie, to w wyniku kontaktu z osobą z półpaścem nie dojdzie u nas do zakażenia, ponieważ wirus już jest w naszym ciele w postaci „uśpionej”. Do jego aktywacji może dojść na skutek spadku poziomu odporności.
Dla ospy wietrznej wrotami zakażenia są górne drogi oddechowe, dlatego między poszczególnymi osobami wirus roznosi się poprzez kichanie, kaszel oraz nieprzestrzeganie dystansu społecznego. Natomiast w przypadku półpaśca ryzyko zakażenia się jest małe – może do niego dojść na skutek bliskiego kontaktu z płynem z pęcherzyków skórnych. Po ich zaschnięciu okres zakaźny kończy się.
Warto pamiętać, że jedynym rezerwuarem choroby są ludzie. Dlatego nie możemy się zarazić np. od psów czy kotów.
Jak się leczy półpaśca i ile to trwa?
Półpasiec jest leczony lekami przeciwwirusowymi – acyklowirem lub walacyklowirem. Preparaty występują w formie doustnych tabletek, stosowanych kilka razy dziennie przez 7-10 dni. Leczenie należy rozpocząć jak najszybciej od momentu wystąpienia osutki.
Ważną komponentą terapii jest leczenie bólu – stosuje się paracetamol, NLPZ-ty (np. ibuprofen) lub słaby opioid – tramadol.
Nie należy stosować pudrów ani papek na zmiany skórne.
Półpasiec w ciąży i u dzieci
U kobiet ciężarnych, które chorują na ospę lub które doznały reaktywacji zakażenia w postaci półpaśca należy pamiętać, że wirus VZV ma zdolność przenikania przez łożysko. Dlatego u kobiet przed 20 tygodniem ciąży, które nie przeszły zakażenia VZV podaje się swoistą immunoglobulinę, a w przypadku wystąpienia choroby należy rozpocząć leczenie acyklowirem.
Półpasiec u dzieci nie występuje często. Przebieg jest łagodny, a ryzyko powikłań mniejsze niż u osób dorosłych.
Półpasiec a nowotwór
Często pacjenci pytają, czy półpasiec sygnalizuje nowotwór. Półpasiec uaktywnia się w momencie osłabienia organizmu. W związku z tym choroba nowotworowa jest jednym z czynników ryzyka, ale nie jedynym. Innymi czynnikami ryzyka są: wiek >65 lat, cukrzyca, leki immunosupresyjna, czy zakażenia HIV.
Półpasiec a ospa
Jak przedstawiono powyżej – ospa wietrzna jest pierwotnym i jednorazowym przebiegiem zakażenia wirusem VZV, po którym wirus „zasypia” w zwojach nerwowych. Na skutek obniżenia odporności dochodzi do reaktywacji zakażenia pod postacią półpaśca, którego w przeciwieństwie do ospy, można przechodzić kilkukrotnie.
Powikłania
Grupą pacjentów narażonych na wystąpienie powikłań są osoby z obniżoną odpornością. Wyróżniamy powikłania miejscowe:
- nerwoból,
- świąd,
- przebarwienia i blizny,
- zapalenie spojówek lub rogówki (po półpaścu ocznym),
oraz neurologiczne:
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- zapalenie mózgu (rzadko),
- udar,
- zapalenie rdzenia kręgowego,
- porażenie nerwu twarzowego.
Bibliografia:
[1] Interna Szczeklika Podręcznik chorób wewnętrznych 2019, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2018
[2] Szenborn L.: Choroby wieku dziecięcego u dorosłych – cz. 1: ospa wietrzna i półpasiec, Medycyna Praktyczna, 2019; 5:104-112
[3] Szenborn L., Stryczyńska-Kazubska J., Duszczyk E., Kuchar E.,: Ospa wietrzna i półpasiec, Medycyna Praktyczna, 2015; 2: 108-112
[4] Gardella C., Brown Z.: Managin varicella zoster infection in pregnancy. Cle. Clin. J. Med., 2007; 74: 290-296
