Cukrzyca jest przewlekłą chorobą metaboliczną, charakteryzującą się podwyższonym poziomem cukru we krwi (hiperglikemią). Hiperglikemia jest skutkiem niedoboru (cukrzyca typu 1) lub nieprawidłowego działania (cukrzyca typu 2) insuliny, czyli hormonu produkowanego przez trzustkę.
Dzięki insulinie cukier pozyskiwany z pokarmu jest rozprowadzany pod postacią glukozy przez krew do wszystkich komórek gdzie jest spalany, co powoduje uwolnienie niezbędnej dla naszego organizmu energii. Niedobór insuliny, lub jej nieprawidłowe działanie powoduje, że cukier nie zamienia się na energię, bo nie dociera do komórek, a w krwi jest go zbyt dużo. Tak dochodzi do hiperglikemii.
Przewlekła, nieleczona cukrzyca może powodować uszkodzenie lub niewydolność różnych narządów i prowadzić do rozwoju miażdżycy, niedokrwienia i zawału serca, udaru mózgu, ślepoty, powstawania owrzodzeń i trudno gojących się ran. Cukrzyca jest trzecią, po raku i chorobach serca, przyczyn zgonów w Polsce.
Według statystyk na hiperglikemię cierpi ponad 2,5 miliona Polaków, ale prawie drugie tyle osób nie wie, że choruje. O chorobie dowiadujemy się zazwyczaj dopiero wtedy, gdy pojawiają się groźne powikłania.
Rodzaje cukrzycy
Ze względu na przyczynę i przebieg choroby, można wyróżnić cukrzycę typu 1, typu 2, cukrzycę ciężarnych i cukrzycę wtórną.
Cukrzyca typu 1
Jest spowodowana zbyt małą produkcją insuliny przez organizm bądź zupełnym brakiem tego hormonu. Bez insuliny glukoza we krwi wzrasta, szczególnie po posiłku i w efekcie pojawia się w moczu. Cukrzyca typu 1 wymaga leczenia przez całe życie. Występuje głównie u dzieci i młodzieży.
Cukrzyca typu 2
Stanowi 90% przypadków wszystkich zachorowań na cukrzycę. To choroba cywilizacyjna, mająca ścisły związek z trybem życia człowieka i jego odżywianiem. Skraca życie średnio o 4 – 6 lat. Charakteryzuje się tym, że organizm produkuje spore ilości insuliny, jednak nie jest w stanie jej spożytkować. Insulina tylko w niewielkim stopniu (lub wcale) zostaje użyta do przeniesienia glukozy z krwi do komórek czyli nie zamienia cukru na energię.
Jedną z przyczyn insulinooporności jest nadmiar tkanki tłuszczowej ubogiej w receptory insulinowe, dlatego osoby z nadwagą i otyłe chorują na cukrzycę 2 – 4 razy częściej niż szczupłe.
Do niedawna cukrzyca typu 2 była chorobą przede wszystkim osób, które przekroczyły czterdziesty rok życia, ale na skutek szerzenia się otyłości, choruje na nią także coraz więcej dzieci.
Cukrzyca ciężarnych
Pojawia się u kobiet w ciąży i trwa do momentu urodzenia dziecka. Po porodzie ustępuje, ale zwiększa ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 w przyszłości. Zazwyczaj jest spowodowana zmianami fizjologicznymi pojawiającymi się w okresie ciąży. Choroba dotyczy około 3% ciężarnych.
Cukrzyca wtórna
Jest typem cukrzycy, która rozwija się pod wpływem innych chorób lub przyjmowanych leków.
Objawy cukrzycy
Główne objawy choroby to: osłabienie, zmęczenie, wzmożone pragnienie, chudnięcie, oddawanie dużych ilości moczu, pojawienie się zmian ropnych na skórze i narządach rodnych, tendencja do zakażeń dróg moczo-płciowych
Cukrzyca typu 2 może przebiegać także w sposób bezobjawowy i w tym okresie może uszkodzić wiele narządów. Dlatego ważna jest regularna kontrola poziomu cukru we krwi.
W nocy stężenie insuliny jest niskie. Wzrasta po spożyciu posiłku, osiągając maksymalną wielkość po 45 minutach. Po 2 godzinach spada do wartości podstawowych. U chorych na cukrzycę ten proces jest zakłócony – stężenie glukozy po posiłku rośnie przez 90 minut i utrzymuje się na wysokim poziomie przez około 4 godzin,
Prawidłowe wyniki to:
- na czczo – 60 – 100 mg/dl,
- 1 godzina po posiłku – poniżej 160 mg/dl,
- 2 godziny po posiłku – poniżej 120 mg/dl.
Gdy dwukrotny pomiar glukozy na czczo przekroczy 125 mg/dl, a dwie godziny po posiłku – 200 mg/dl, u osoby badanej rozpoznaje się cukrzycę.
Przyczyny cukrzycy
Przyczyną cukrzycy typu 1 jest proces autoimmunologiczny. To oznacza, że nasz własny organizm produkuje autoprzeciwciała, które niszczą tzw. komórki B w trzustce produkujące insulinę.
Wpływ na to mają czynniki genetyczne i środowiskowe. W organizmie istnieją geny przekazywane w obrębie rodziny, które przyczyniają się do rozwoju cukrzycy. Nie oznacza to, że wszyscy członkowie rodziny, w której występują przypadki cukrzycy, będą cierpieli na tę chorobę, ale ich organizmy będą podatne na rozwój tej choroby.
Wśród czynników środowiskowych wymienia się:
- infekcje wirusowe,
- wczesne karmienie mlekiem krowim,
- wiek matki powyżej 40 lat w momencie porodu,
- stres.
Przyczyny cukrzycy typu 2 – czynniki ryzyka:
- otyłość,
- zaawansowany wiek,
- nadciśnienie tętnicze,
- choroby trzustki,
- predyspozycje genetyczne.
Do czynników ryzyka cukrzycy ciężarnych należą: wielorództwo, ciąża w wieku powyżej 35 lat, urodzenie poprzedniego dziecka z masą powyżej 4kg, nadciśnienie tętnicze, nadwaga, występowanie cukrzycy typu 2 w rodzinie.
Przyczyny cukrzcy wtórnej:
- niektóre leki, m.in stosowane w schorzeniach układu krążenia, sterydowe, moczopędne
- genetycznie uwarunkowane choroby przemiany materii,
- choroby trzustki
- niedostateczne i złe odżywianie ( najczęściej przypadki występowania tego typu cukrzycy notowane są w krajach słabo rozwiniętych).
Leczenie cukrzycy
Po rozpoznaniu cukrzycy typu 1 niezbędne jest podawanie insuliny inaczej choremu grozi ketonowa śpiączka cukrzycowa, która często prowadzi do śmierci. Insulinę trzeba brać przez całe życie, zwykle kilka razy dziennie, przed posiłkami. Pacjent ma możliwość wyboru sprzętu do wykonywania zastrzyków, które są łatwe w obsłudze i wygodne w użyciu. Musi też nauczyć się samodzielnego pomiaru glukozy za pomocą glukometru i stale być pod opieka diabetologa.
Jeśli doszło już do rozwoju kwasicy ketonowej konieczne jest intensywne leczenie szpitalne. Insulina oraz płyny w dużych ilościach są podawane drogą dożylną. Zwykle po 2-3 dniach chory powinien poczuć się lepiej.
Głównym celem leczenia cukrzycy typu 2 jest dążenie do uzyskania odpowiedniego poziomu cukru i cholesterolu we krwi. Zwykle na początkowym etapie choroby zaleca się zmianę diety i odpowiednie ćwiczenia fizyczne, które ułatwiają przyswajanie insuliny i usprawniają krążenie krwi, pomagają także schudnąć.
W bardziej zaawansowanej cukrzycy włącza się leki doustne. Dzielimy je w zależności od mechanizmów działania. Pierwsza grupa to leki, które obniżają poziom cukru we krwi czyli pobudzają trzustkę do wydzielania insuliny. Do drugiej grupy należą leki, które zapobiegają wzrostowi cukru we krwi i utrudniają wchłanianie cukru z przewodu pokarmowego.
Trzecia grupa, to leki, które poprawiają wrażliwość tkanek i narządów na działanie insuliny. Czasami kojarzy się leki z poszczególnych grup.
W cukrzycy niebezpieczne dla zdrowia jest nadmierne obniżenie się poziomu glukozy we krwi czyli hipoglikemia. Objawy niedocukrzenia to: dotkliwe uczucie głodu, poty, drżenie rąk, zblednięcie, osłabienie, kołatanie serca. Choremu należy natychmiast podać coś słodkiego. Przyczyną hipoglikemii może być opuszczenie jednego posiłku, zbyt intensywny wysiłek, a także picie alkoholu przy jednoczesnym zażywaniu leków przeciwcukrzycowych.
Chory na cukrzycę powinien zgłaszać się na konsultacje nie tylko do diabetologa, ale także do kardiologa, nefrologa, okulisty i chirurga.
Cukrzycy ciążowej nie wolno bagatelizować. Nierozpoznana i nieleczona, niesie ze sobą ryzyko powikłań, zarówno ze strony matki jak i płodu. Leczenie zaczyna się od wprowadzenia specjalnej diety. U około 10 – 40% kobiet z cukrzycą ciężarnych konieczne jest podawanie zastrzyków z insuliny. Terapię kończy się po porodzie lub 4 – 6 tygodni po urodzeniu dziecka. Jednak w związku z ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2, kobieta pozostaje pod opieką lekarza i musi kontrolować stężenie glukozy we krwi.
Terapia w cukrzycy wtórnej zależy od przyczyny wystąpienia podwyższonego poziomu cukru we krwi. Jeżeli jest to choroba powodująca trwałe uszkodzenie trzustki, konieczne może być stałe przyjmowanie leków przeciwcukrzycowych lub insuliny. Ale np. w przypadku przyjmowania leków cukrzyca zwykle ustępuje po zakończeniu terapii.
Profilaktyka cukrzycy
Skoro otyłość jest jedną z przyczyn, najczęściej występującej, cukrzycy typu 2, to podstawą profilaktyki jest utrzymanie właściwej wagi ciała. Należy więc prowadzić aktywny tryb życia. Częściej ćwiczyć, spacerować, jeździć na rowerze. Ważna jest przy tym właściwa, zdrowa dieta. Trzeba ograniczyć tłuste potrawy, jeść dużo warzyw i owoców oraz produktów pełnoziarnistych, pić więcej wody mineralnej i świeżo wyciskanych soków.
Należy też regularnie się badać. Osoby szczupłe, bez nadciśnienia powinny badać cukier między 35.– 45. rokiem życia co 2 lata, później raz w roku.
Jeśli badanie wykaże poziom cukru na granicy normy czyli 100–125 mg% należy zgłosić się do lekarza, by zrobić dokładniejsze badania i ustalić przyczynę wyższej zawartości glukozy we krwi. To nie musi być cukrzyca, ale trzeba zmienić styl życia.
